Lorazepam 2,5MG (BULK) – 30 Tabs.

Beschrijving

Lorazepam

Lorazepam 2.5mg Hemofarm – 30 Tabletten

De werkzame stof in Lorazepam is lorazepam. Lorazepam behoort tot de benzodiazepinen. Het werkt rustgevend, spierontspannend, vermindert angstgevoelens en beïnvloedt de overdracht van elektrische prikkels in de hersenen. Artsen schrijven het voor bij angstgevoelens en gespannenheid, paniekstoornissen, slapeloosheid, epilepsie, alcoholontwenning, misselijkheid en braken door chemotherapie en onrust.

Angstgevoelens en gespannenheid

Verschijnselen Iedereen is wel eens angstig. Angst is een normale reactie bij dreigend gevaar. Het leidt tot voorzichtigheid of tot vluchten, en is dus een nuttige vorm van zelfbescherming. Soms is iemand angstig terwijl daar weinig aanleiding voor is, bijvoorbeeld als u niet naar buiten durft of geen boodschappen durft te doen in een drukke winkel. We spreken dan van een angststoornis. Angst geeft vaak klachten als hoofdpijn, buikpijn, slaapproblemen en prikkelbaarheid. Hevige angst kan leiden tot hartkloppingen, benauwdheid, zweten, pijn op de borst, trillen, het gevoel flauw te vallen of tintelingen in de ledematen.

Behandeling Bij angstgevoelens en gespannenheid door hevige gebeurtenissen kunt u gedurende enkele dagen tot weken lorazepam gebruiken. Houden de angstgevoelens en gespannenheid langer aan, of is er een psychische oorzaak voor? Dan worden ze meestal behandeld met psychotherapie of met antidepressiva. Een enkele keer werken de antidepressiva toch na enkele weken niet voldoende. Dan schrijft de arts daarvoor in de plaats ook wel eens lorazepam voor

Werking Lorazepam dempt emoties en werkt daardoor kalmerend als u angstig of gespannen bent. Hierdoor verminderen ook de lichamelijke klachten, zoals hartkloppingen, buikpijn, trillen en transpireren, die vaak met angst en spanning gepaard gaan. Lorazepam is een tijdelijke hulp bij deze verschijnselen. Het lost de oorzaak van uw gespannenheid echter niet op. Bij zeer heftige emoties en gedurende een korte periode kan het nuttig zijn.

Effect Binnen één uur na inname wordt u rustiger. Dit effect houdt acht tot twaalf uur aan. Na enkele weken is er kans dat u afhankelijk bent geworden van het medicijn. U merkt dat aan ontwenningsverschijnselen als u niet meer slikt, zoals angst, hoofdpijn, spierpijn, slapeloosheid, rusteloosheid en geïrriteerdheid. Gebruik dit middel daarom niet langer dan enkele weken.

Paniekstoornis

Verschijnselen

Bij paniekaanvallen ontstaan ook lichamelijke verschijnselen, zoals zweten, trillen, duizeligheid, misselijkheid, slappe benen, pijn op de borst en hartkloppingen. De aanvallen kunnen het gevoel geven dat men dood gaat of gek wordt. Bij een paniekstoornis hebben mensen ongewoon sterke aanvallen van paniek. De aanvallen beheersen hun leven. Alleen de gedachte aan een paniekaanval kan al leiden tot paniek. Men probeert situaties waarin een paniekaanval ontstaat te vermijden. Soms lukt het niet meer te gaan werken of naar buiten te gaan (straatvrees) uit angst voor een nieuwe aanval.

Behandeling

Als de klachten extreem vaak voorkomen en zeer heftig zijn, dan kunnen ze uw welzijn en dat van de mensen in uw omgeving sterk verminderen. De behandeling van paniekstoornis bestaat uit gedragstherapie of een antidepressivum, zoals fluvoxamine, paroxetine, clomipramine of imipramine. Lorazepam wordt soms gegeven aan het begin van de behandeling met een van deze antidepressiva. Het duurt namelijk enkele weken voordat deze voldoende effect hebben. In de tussentijd zorgt lorazepam dat het aantal paniekaanvallen vermindert. Een enkele keer werken de antidepressiva toch na enkele weken niet voldoende. Dan schrijft de arts daarvoor in de plaats ook wel eens lorazepam voor.

Werking

Lorazepam werkt rustgevend en vermindert angstgevoelens. Hierdoor raakt u minder snel in paniek. Het werkt binnen één uur na inname. Het effect houdt acht tot twaalf uur aan.

Slapeloosheid Verschijnselen Van slapeloosheid wordt gesproken als iemand al enige tijd slecht slaapt én daardoor overdag niet goed functioneert. Slaapproblemen komen vaak voort uit spanningen of zorgen. Maar ook lichamelijke klachten als pijn of jeuk kunnen slapeloosheid veroorzaken.

Behandeling Als u met slaapklachten bij uw arts komt, zal de arts meestal niet meteen een slaapmiddel voorschrijven. De arts zal eerst proberen om de oorzaak van de slaapklachten te verhelpen. Bijvoorbeeld met een pijnstiller als u last heeft van pijn. Of met rustgevende adviezen als u vooral door piekeren wakker blijft liggen. Enkele van deze adviezen zijn:

• Ga overdag of vroeg in de avond sporten.
• Doe een uur voor het slapen iets ontspannends.
• Doe geen dutjes overdag.
• Houd een vast ritme aan in de tijd dat u naar bed gaat en opstaat.
• Neem geen koffie ‘s avonds.
• Neem geen alcohol om in te slapen.
• Neem twee tot drie uur voor het naar bed gaan geen vast voedsel.
• Zorg voor een rustige, koele slaapkamer en een lekker bed.
• Gebruik de slaapkamer niet als werk-, studeer- of tv-kamer.
• Als het slapen niet lukt, sta dan op en ga in een andere kamer iets anders doen. Ga pas weer naar bed als u moe bent.

Als deze maatregelen bij u niet helpen of niet mogelijk zijn, kan de arts gedurende enkele dagen dit slaapmiddel voorschrijven.

Werking Lorazepam werkt spierontspannend, rustgevend en maakt suf. Het bevordert zo dat u in slaap valt en beter doorslaapt. Dit slaapmiddel is vooral geschikt als u moeite heeft met inslapen en als u verwacht gedurende de nacht vaak wakker te worden.

Effect Binnen één uur na inname wordt u slaperig en rustig. Zorg er daarom voor dat u thuis bent, geen ingewikkelde klussen meer moet doen en uw bed makkelijk kunt bereiken. De werking houdt acht tot twaalf uur aan. Lorazepam werkt als slaapmiddel alleen goed als u het af en toe gebruikt. Bijvoorbeeld om de drie dagen. Bij dagelijks gebruik neemt de werking af, omdat uw lichaam aan het effect went.

Epilepsie Epilepsie (vallende ziekte) is een aandoening van de hersenen, waarbij een soort kortsluiting in de hersenen ontstaat. Dit gebeurt in aanvallen. De hersenen zijn dan even ontregeld, met bijvoorbeeld spiertrekkingen of bewusteloosheid als gevolg. Lorazepam wordt gebruikt tijdens een epilepsie-aanval. Als deze langer dan vijf minuten duurt, moet hij snel gestopt worden. Dit kan met lorazepam in een injectie. Lorazepam in injectie werkt binnen vier minuten. De werking houdt ongeveer twee uur aan.

Alcoholontwenning

Verschijnselen Als u verslaafd bent aan alcohol en plotseling stopt met drinken, kunt u last krijgen van ontwenningsverschijnselen. Bijvoorbeeld overmatig zweten, misselijkheid, hoofdpijn, prikkelbaarheid, angst, versnelde hartslag, trillen, slapeloosheid, hallucinaties en epileptische toevallen.

Behandeling Lorazepam wordt soms gebruikt om gedurende de eerste paar dagen na het stoppen deze ontwenningsverschijnselen te verminderen. Als de ontwenningsverschijnselen zeer ernstig zijn, noemt men dit een delirium. Dan zal de arts meestal haloperidol toedienen, een rustgevend middel tegen hallucinaties. Soms schrijft de arts lorazepam voor, om het effect van haloperidol te versterken.

Werking Lorazepam werkt rustgevend, spierontspannend, vermindert angstgevoelens en kan epileptische toevallen voorkomen of bestrijden. Hierdoor verminderen ontwenningsverschijnselen, zoals angst, paniek, trillen, versnelde hartslag, zweten en slapeloosheid. U vermindert ook de kans op een epileptische aanval.

Effect In injecties werkt dit medicijn binnen vier minuten. De werking houdt ongeveer twee uur aan. In tabletten werkt het binnen één uur. Het effect houdt acht tot twaalf uur aan.

Misselijkheid en braken Bij chemotherapie met medicijnen tegen kanker kunt u last hebben van misselijkheid en braken. Hoe dit precies ontstaat, is niet duidelijk. Mogelijk komen bepaalde stoffen vrij die het braakcentrum kunnen prikkelen. U kunt ook misselijk worden voorafgaand aan een chemokuur. Dit is een reactie op herinneringen aan eerdere chemokuren. Artsen schrijven lorazepam voor bij ernstige misselijkheid en braken door de gedachte aan chemotherapie. U moet het medicijn dan vóór de behandeling gebruiken. Het werkt binnen één uur na inname. Het effect houdt acht tot twaalf uur aan.

Onrust Dit medicijn wordt soms gegeven als u erg opgewonden of onrustig bent. Dit kan zo ernstig zijn dat u een gevaar bent voor uzelf en voor de omgeving. De hulpverlener zal eerst proberen u tot kalmte te brengen. Als dit niet lukt, kan de hulpverlener u een middel geven om rustiger te worden, zoals lorazepam.

Onrust bij psychiatrische aandoeningen en hersenbeschadigingen Door psychiatrische aandoeningen en hersenbeschadigingen kunnen mensen soms zeer onrustig, agressief of angstig zijn. Meestal schrijft men tegen deze onrust een antipsychoticum voor, zoals haloperidol. Als dat onvoldoende werkt, schrijven artsen daarnaast ook wel eens lorazepam voor. Lorazepam in tabletten werkt binnen 1 uur na inname. Het effect houdt 8 tot 12 uur aan.

Op welke bijwerkingen moet ik letten? Behalve het gewenste effect kan dit middel bijwerkingen geven, ook de volgende dag. De belangrijkste bijwerkingen zijn de volgende.

Regelmatig, vooral de eerste weken van het gebruik. Als u dit medicijn als slaapmiddel gebruikt: zelden ook nog de volgende dag

• Vermoeidheid en minder vaak sufheid en slaperigheid. Hierdoor zijn uw reactie- en concentratievermogen verminderd, waardoor u een grote kans heeft op ongelukken. Ongelukken kunnen bijvoorbeeld plaatsvinden: in het verkeer, bij het beklimmen van een ladder, bedienen van apparaten of bij bewakings- en controlewerkzaamheden. Maar u heeft bijvoorbeeld ook meer kans te vallen als u ‘s nachts uit bed moet om naar het toilet te gaan.

Zelden, vooral de eerste weken van het gebruik. Als u dit medicijn als slaapmiddel gebruikt: zeer zelden ook nog de volgende dag

• Verminderde coördinatie. Hierdoor kunt u onhandig zijn in uw bewegingen en moeite hebben duidelijk te spreken (te articuleren).
• Spierzwakte, krachteloos gevoel in spieren. Deze bijwerking kan de volgende andere klachten veroorzaken. Wazig zien of dubbelzien, door een tijdelijk effect op de oogspieren. Incontinentie voor urine of juist moeilijk kunnen plassen. Deze bijwerkingen ontstaan door onvoldoende beheersing van de blaasspier. Snurken door verslapping van de huig. Heeft u tijdens uw slaap wel eens last heeft dat uw adem korte tijd stilvalt (slaapapneu)? U kunt hier door dit medicijn meer last van krijgen. Neem contact op met uw arts als u dat merkt. Vallen, vooral doordat dit medicijn ook de coördinatie vermindert. Vooral ouderen en mensen met spierziekten hebben hier kans op. Mensen met myasthenia gravis (een ernstige spierziekte) kunnen meer last krijgen van deze ziekte. Raadpleeg uw arts bij verergering van de klachten (zoals algemene spierzwakte, dubbelzien, dichtvallende oogleden, moeite met slikken, kauwen of ademhalen).
• Trager denken, geheugenproblemen, moeilijker kunnen concentreren, minder alert zijn, verwardheid. Deze klachten kunnen toenemen als u dit medicijn langere tijd gebruikt.
• Afname gevoelens: dit middel vlakt niet alleen emoties zoals angst en spanning af, maar ook positieve, zoals blijdschap en tevredenheid. Ook uw betrokkenheid bij en inlevingsvermogen in anderen kan verminderen.

Zelden

• Maagdarmstoornissen, zoals misselijkheid, verstopping en diarree, droge mond of juist extra speekselvorming, problemen met slikken. Veranderde eetlust: meer of juist minder trek. Hierdoor ook veranderingen in het lichaamsgewicht.
• Hoofdpijn en duizeligheid. Deze bijwerkingen verdwijnen meestal na enige tijd als u gewend bent geraakt aan het medicijn.
• Zweten en hartkloppingen.
• Droge ogen. Vooral mensen met contactlenzen kunnen last krijgen van droge ogen.
• Huiduitslag en jeuk. Meestal is dit onschuldig, maar (zeer zelden) kunnen de verschijnselen ernstig zijn. Raadpleeg uw arts als de uitslag er ongewoon uitziet, als u er last van heeft, of als u ook koorts of blaren krijgt.
• Afhankelijkheid. U kunt last krijgen van ontwenningsverschijnselen als u stopt met het gebruik. Bij kortdurend gebruik is de kans hierop zeer klein. Mensen die dit medicijn langer dan twee maanden achtereen gebruiken hebben hier wel een grote kans op. Bouw daarom altijd geleidelijk af als u dit middel langer dan twee maanden heeft gebruikt als kalmeringsmiddel of langer dan twee weken dagelijks als slaapmiddel.
• Verminderde werkzaamheid als slaapmiddel als u dit medicijn gedurende meer dan 2 weken elke dag gebruikt. Het medicijn werkt dan niet meer of werkt minder goed om te slapen. Gebruik dit medicijn daarom alleen af en toe of voor periodes van maximaal twee weken.

Zeer zelden

• Nachtmerries, meestal in de vroege ochtend. Onrust en prikkelbaarheid. Dus tegenovergestelde verschijnselen dan u van dit medicijn zou verwachten. Ook kunnen waandenkbeelden en hallucinaties voorkomen. Vooral kinderen en ouderen zijn gevoelig voor deze bijwerkingen. Raadpleeg bij deze verschijnselen de arts. Mogelijk is een lagere dosering of een ander middel nodig.
• Geheugenverlies van gebeurtenissen die plaatsvinden tijdens gebruik van dit medicijn. Bijvoorbeeld gebeurtenissen in de nacht.
• Depressieve gevoelens kunnen aan het licht komen.
• Minder zin in seks.

Raadpleeg uw arts als u te veel last heeft van een van de bovengenoemde bijwerkingen of als u andere bijwerkingen ervaart waar u zich zorgen over maakt.

Hoe moet ik dit medicijn gebruiken? Kijk voor de juiste dosering op het etiket van de apotheek.

Wanneer? Angst en spanning en paniekstoornis Verdeel de tabletten gelijkmatig over de dag, dus ongeveer om de 8 tot 12 uur. Gebruikt u dit medicijn alleen in speciale gevallen, zoals bij vliegangst? Neem het dan minstens een half uur van tevoren in.

Slapeloosheid Neem het middel 1 uur voor u wilt gaan slapen in. Neem het alleen als u na inname minstens 8 uur de tijd heeft om te slapen. Als u voor die tijd wakker moet worden, zult u nog te veel last van de versuffende werking hebben.

Epilepsie

U moet dit middel gebruiken als de epilepsie-aanval langer dan 5 minuten duurt.

Alcoholontwenning De eerste ontwenningsverschijnselen ontstaan meestal binnen 12 uur. Neem voor die tijd de eerste dosis in. Verdeel de tabletten gelijkmatig over de dag, dus ongeveer om de 8 tot 12 uur.

Hoe lang? Angst of spanning Gebruik langer dan 2 maanden achter elkaar wordt sterk afgeraden. Er is dan te veel kans dat u afhankelijk van dit middel wordt. Dit betekent dat u ontwenningsverschijnselen krijgt als u stopt met het gebruik. Probeer ook op een andere manier uw angst en spanning te verminderen. Vraag uw arts om advies. Gebruikt u dit medicijn samen met een antidepressivum? Dan is het meestal de bedoeling dat u binnen enkele weken afbouwt, omdat dan het antidepressivum begint te werken.

Paniekstoornis of algemene angststoornis De behandeling duurt vaak een half jaar tot een jaar. Daarna moet u de dosering gedurende 3 maanden afbouwen

Slapeloosheid Als u dit middel af en toe eens gebruikt kan het u goed helpen met slapen. Gebruikt u het bijna elke nacht dan is het effect na enkele weken weg. Gebruik het daarom alleen in bijzondere situaties. Bij dagelijks gebruik gedurende meer dan twee weken, heeft u kans op ‘ontwenningsslapeloosheid’. Uw lichaam verwacht het effect van dit medicijn om in slaap te vallen. Gebruik het daarom alleen af en toe en nooit meer dan enkele dagen achter elkaar. Gebruik het in elk geval niet langer dan 4 weken achter elkaar.

Epilepsie Meestal stopt de aanval als u dit middel 1 keer gebruikt. Soms is het nodig om dit middel nog een aantal keer te gebruiken.

Alcoholontwenning De ontwenningsverschijnselen bij een alcoholverslaving zijn meestal binnen een week verdwenen. Daarna kunt u het gebruik van het middel in enkele dagen afbouwen.

Wat moet ik doen als ik een dosis ben vergeten?

Angst, spanning of paniekaanvallen Het is niet schadelijk als u een dosis mist. Maar als u het middel al enkele weken gebruikt, bent u er aan gewend geraakt en kunt u bij de vergeten tablet last krijgen van ontwenningsverschijnselen. Bent u gewend twee of drie keer per dag een tablet te slikken, en heeft u er een vergeten? Neem nooit een dubbele dosis. Wel kunt u de tablet inhalen, als u de volgende tablet minstens drie uur later inneemt.

Slapeloosheid Kunt u ‘s nachts niet slapen en wilt u alsnog een slaapmiddel innemen? Dit kan, maar houd er rekening mee dat het slaapmiddel lang blijft werken. U kunt dan moeilijk wakker worden en hebt overdag een verminderd reactievermogen. Er bestaan slaaptabletten die korter werken. Raadpleeg uw arts, mogelijk kan hij u een korterwerkend slaapmiddel voorschrijven voor deze situaties.

Voorkomen van ziekteverschijnselen bij alcoholontwenning Het is belangrijk dit middel consequent te gebruiken.

• Als u dit middel drie keer per dag gebruikt: duurt het nog meer dan twee uur voor u de volgende dosis normaal inneemt? Neem de vergeten dosis dan alsnog in. Duurt het nog minder dan twee uur? Sla de vergeten dosis dan over.
• Als u dit middel twee keer per dag gebruikt: duurt het nog meer dan vier uur voor u de volgende dosis normaal inneemt? Neem de vergeten dosis dan alsnog in. Duurt het nog minder dan vier uur? Sla de vergeten dosis dan over.

Als ik dit medicijn gebruik, mag ik dan… autorijden? Het kan gevaarlijk zijn aan het verkeer deel te nemen als u dit medicijn gebruikt. Wilt u weten of u met dit medicijn mag autorijden? Beantwoord dan de vragen in het schema hieronder.

Let op: als u epilepsie heeft, mag u vaak niet autorijden. Of u mag autorijden, hangt af van bepaalde keuringseisen. Overleg hierover met uw arts. Ook is er een brochure‘Epilepsie en rijgeschiktheid’ van het Epilepsiefonds. Ook een (eerdere) behandeling voor een verslaving of ernstige paniekaanvallen kunnen een reden zijn dat u niet mag autorijden. Wilt u meer informatie over autorijden bij bepaalde aandoeningen? Kijk dan op de website van het CBR.

*Let op: Gebruikt u dit middel als slaapmiddel? Het werkt dan alleen goed als u het af en toe gebruikt. Bij dagelijks gebruik neemt de werking af. Uw lichaam went dan aan het effect. Voor meer algemene informatie kunt u het thema ‘Medicijnen in het verkeer’ lezen. In dit thema leest u bijvoorbeeld wat de wet zegt over medicijnen in het verkeer. Ook vindt u adviezen waarmee u rekening moet houden als u wel (weer) mag autorijden. alcohol drinken? Beperk het gebruik van alcohol en drink het liever niet. Door dit medicijn reageert u veel sterker op alcohol dan u gewend bent. Bovendien versterkt alcohol de bijwerkingen van dit medicijn, zoals sufheid en een verminderde coördinatie. alles eten? Bij dit medicijn zijn hiervoor geen beperkingen.

Heeft dit medicijn een wisselwerking met andere medicijnen? Dit medicijn heeft wisselwerkingen met andere medicijnen die het reactievermogen verminderen. Bij deze medicijnen is vaak op de verpakking een gele waarschuwingssticker geplakt. De effecten op het reactievermogen en coördinatievermogen versterken elkaar. Dan kan lorazepam nog langer dan drie dagen doorwerken. U kunt dan bijvoorbeeld nog langer geen autorijden. Twijfelt u eraan of de bovenstaande wisselwerking voor u van belang is? Neem dan contact op met uw apotheker of arts.

Kan ik dit medicijn gebruiken als ik zwanger ben, wil worden of borstvoeding geef?

Zwangerschap Meld het aan uw arts en apotheker zodra u zwanger bent of dit binnenkort wilt worden. Over het gebruik van dit middel tijdens de zwangerschap is onvoldoende bekend om zeker te weten of het veilig is. Weeg daarom samen met uw arts de ernst van uw aandoening af tegen het risico voor het kind. Slik dit medicijn NIET vanaf de achtste maand van de zwangerschap. Bij gebruik na de achtste maand kan uw kind na de geboorte zo versuft en slap zijn dat het moeite heeft adem te halen. Bovendien kunnen bij de baby ontwenningsverschijnselen ontstaan. Eenmalig gebruik tijdens een epilepsie-aanval is wel mogelijk. Overleg hierover met uw arts.

Borstvoeding Wilt u borstvoeding geven, overleg dan met uw arts of apotheker. Dit mdicijn komt in de moedermelk. Het kan dan bijwerkingen bij het kind geven. Mogelijk kan uw arts u (tijdelijk) een ander middel voorschrijven dat u wel veilig kunt gebruiken.

Kan ik zomaar met dit medicijn stoppen? Als u dit middel slechts enkele dagen achter elkaar heeft gebruikt, kunt u in één keer stoppen. Er treden dan over het algemeen geen ontwenningsverschijnselen op. Heeft u het langere tijd gebruikt? Dan is de volgende informatie voor u belangrijk. Bij gebruik overdag

• Na een aantal weken tot maanden gebruik kunt u gewend zijn geraakt aan het gevoel dat dit middel u geeft. U durft dan bijvoorbeeld alleen nog met het middel de deur uit. Mocht u dit merken, neem dan contact op met uw arts voor een advies over het afbouwen van het gebruik.
• Na een gebruik van enkele weken tot maanden moet u langzaam afbouwen. Bij plotseling stoppen heeft u kans dat binnen enkele dagen ontwenningsverschijnselen ontstaan. Bijvoorbeeld hartkloppingen, slapeloosheid, angst, prikkelbaarheid, een gejaagd gevoel, spierkrampen, trillen en overgevoeligheid voor licht, geluid en aanraking.
• Deze ontwenningsverschijnselen zijn moeilijk te onderscheiden van angst- en spanningklachten. Het lijkt dan alsof de klachten waar u dit medicijn oorspronkelijk voor kreeg terugkomen. Start dan niet opnieuw met het middel, maar probeer op een andere manier van uw klachten af te komen. U heeft anders kans in een vicieuze cirkel terecht te komen.
• Als u de dosis gedurende enkele weken tot maanden verlaagt, heeft u geen of minder last van ontwenningsverschijnselen. Vraag uw arts of apotheker om advies over een goed afbouwschema. Soms kunt u beter eerst overstappen op een ander kalmeringsmiddel, waar makkelijker mee is af te bouwen.

Bij gebruik als slaapmiddel

• Heeft u dit medicijn meer dan twee weken achter elkaar als slaapmiddel gebruikt, en gebruikt u het dan opeens niet meer? Dan heeft u kans op ‘ontwenningsslapeloosheid’. Uw lichaam verwacht het effect van het slaapmiddel om in slaap te vallen. In het begin gaat het slapen daardoor weer moeilijker. Gebruik het daarom alleen af en toe en nooit meer dan enkele dagen achter elkaar. Heeft u het wel langere tijd gebruikt? Bouw de dosering dan langzaam af.